شکاف دیجیتالی، مانع از دسترسی عدهای به اینترنت و بهرهگیری از مزایای آن میشود. بسیاری از خانوادهها در ایران به اینترنت دسترسی ندارند. بر اساس آمارگیری که در سال ۱۳۹۱ انجام شد، تنها ۶۱ درصد جمعیت ایران از اینترنت استفاده میکنند که ۴۰ درصد آنها در گروه سنی ۲۰ تا ۲۹ سال قرار دارند بر اساس این آمار، ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۵۹.۵ درصد است که ۳۶.۴۶ درصد این افراد را کاربران اینترنت GPRS تشکیل میدهد.
ازجمله دلایل عدم دسترسی ۴۰ درصدی به اینترنت:
• دسترسی نداشتن به تجهیزات موردنیاز: بسیاری از خانوادهها هستند که هزینه مسکن و خوراک را بهسختی تأمین میکنند و برای این قشر، اینترنت اولویت کمتری نسبت به دیگر نیازها دارد.
• بسیاری حتی نحوه استفاده از کامپیوتر را بلد نیستند: نیاز به کسی دارند که توضیحات اولیهای راجع به استفاده از کامپیوتر ارائه دهد. سازمانهایی مانند Connecting for Good سعی در آموزش رایگان این مسائل به افراد دارند تا این شکاف برای استفاده از اینترنت را از میان بر دارند. در تصویر زیر یکی از اینترن های این موسسه را میبینید که در حال آموزش مهارتهای دیجیتالی است.
از مزایای اینترنت آگاه نیستند: با پیشرفت سرسامآور تکنولوژی، هر خانوادهای که به اینترنت دسترسی نداشته باشد از مزایای آن بهرهمند نخواهد بود و بهبیاندیگر از غافله عقب خواهد ماند. اینترنت مزایای فراوانی ازجمله موفقیت تحصیلی و اقتصادی و شغلی، جستجوی شغلها بهصورت آنلاین، دسترسی به اطلاعات بهداشتی، خرید اینترنتی و ... دارد.
در ویدئوی زیر آلف مولیناری (aleph Molinari) بنیانگذار موسسهی پرواکسس (Fundación Proacceso) راجع به شکاف دیجیتالی و اقداماتی که موسسه پرواکسس در این زمینه انجام داده صحبت میکند.
تلفن همراه تأثیر مثبتی در کاهش این فاصله میان غنی و فقیر داشته است. قیمت ارزانتر و تنوع بیشتر آن نسبت به کامپیوتر باعث شده تا افرادی که دسترسی به کامپیوتر نداشتهاند بتوانند از طریق گوشی خود به اینترنت متصل باشند. هرچند بسیاری از استفادههای مفید از اینترنت از طریق تلفن همراه قابلاستفاده نیست.
بر اساس تحقیق صورت گرفته در آمریکا معلمانی که در نقاط نسبتاً فقیرنشین شهر مشغول تدریس هستند نمیتوانند آنطور که باید به دانش آموزان تدریس کنند و به عبارتی این مسئله باعث عقب ماندن دانش آموزان میشود. در هر کشور مناطقی وجود دارد که سرمایهگذاری انجامگرفته در آنها نسبت به مناطق دیگر بسیار کمتر است. همین مسئله باعث فقر اهالی و عقبماندگی آنها از تکنولوژی و آموزشهای دیجیتال میشود. هرچند وجود اینترنت در مدارس باعث شده حداقل دانش آموزان بتوانند برای انجام تکالیف درسی و تحقیق، از اینترنت مدرسه استفاده کنند ولی همین امکان، یا در مدارس ایران وجود ندارد یا فقط در اختیار کادر مدرسه است و به دانش آموزان حتی اجازه داده نمیشود گوشی، همراه خود بیاورند.
ارتباط بین افراد در تمام حوزهها موجب صرفهجویی مالی بسیاری میشود. دریکی از پروژهها در میسیسیپی حدود ۱۰۰ بیمار دیابتی بهصورت آنلاین با دکتر خود در ارتباط بودند و در طی یک سال حتی یکی از آنها یکبار هم به بیمارستان مراجعه نکردند و حدود ۳۳۹ هزار دلار در مخارج صرفهجویی شد.
مطالعات نشان میدهد، موارد زیر در میزان شکاف دیجیتالی تأثیر فراوان دارند.
فرهنگ
خانوادههایی هستند که درآمد کافی برای تأمین اینترنت پرسرعت دارند ولی تلاشی برای فراهم کردن شرایط لازم برای اتصال به اینترنت نمیکنند. شاید اگر دلایل این افراد را جویا شویم، پاسخ دهند نیازی به اینترنت احساس نمیکنند ولی در واقع دلیل اصلی آنها این است که بهراحتی نمیتوانند از کامپیوتر استفاده کنند و به اینگونه تجهیزات مرتبط با تکنولوژی عادت ندارند. فرزندان این خانوادهها، این کمبود را بخصوص در آینده بشدت احساس خواهند کرد چراکه امروزه، آموزش از طریق اینترنت مؤثرتر است و تحقیق، موجب یادگیری عمیقتر میشود. اگر به این مسئله دقت و توجه نشود، در آینده باعث ایجاد شکافی عمیق در سطح اطلاعات و معلومات میشود.
جنسیت
زنان بهطورکلی استفاده کمتری از اینترنت دارند. یکی از دلایل این مسئله، حضور افراد سودجو در اینترنت است که با هک کردن اطلاعات دیگران، باعث بدبینی بسیاری از زنان بخصوص در جوامع سنتی شده است.
از دلایل دیگر فاصله گرفتن زنان، سنت برخی خانوادههاست که دختران را به دور از تکنولوژی و علم بار میآورند که همین مسئله باعث فاصله گرفتن دختران از رشتههای مهندسی میشود که نقش بزرگی در ایجاد شکاف دیجیتالی دارد چرا که بسیاری از مصرفکنندگان اینترنت در دنیا، مهندسین و فعالان در حوزه فناوری اطلاعات هستند.
ناتوانی جسمی
ناتوانی جسمی و معلولیت مانع بسیاری از افراد در استفاده از تکنولوژی است و این قشر از مردم که از خدمات، بهنوعی محروم هستند بیشتر مورد بیتوجهی قرار میگیرند. اکثر تجهیزات برای استفاده بیشتر معلولین از تکنولوژی، گرانقیمت و پرهزینهاند و معلولین توانایی شرکت در بیشتر فعالیتهای اجتماعی را ندارند که باعث شده تا درآمد کلی آنها نسبت به افراد سالم کمتر باشد و توانایی خرید و استفاده از این تجهیزات را نداشته باشند.
البته اپلیکیشنهایی برای کمک به معلولین ساخته شدهاند ولی هنوز آنطور که باید به این مساله توجه نمی شود. شکاف دیجیتالی میان افراد سالمند و جوانان روزبهروز در حال افزایش است. بسیاری از سالمندان هستند که به بیانی به استفاده از موس و کامپیوتر و حتی گوشی همراه عادت ندارند و به همین دلیل علاقهای به استفاده از اینترنت و تکنولوژی از خود نشان نمیدهند. اطلاعات افراد جوان نسبت به سالمندان، بیشتر و بهروزتر است، سواد خواندن و نوشتن تأثیر زیادی روی این شکاف دارد و سواد جوانان نسبت به افراد مسن بهروزتر و بیشتر است.
نژاد و ملیت
طبق آمار منتشرشده در سال ۲۰۱۴ کشورهای آفریقایی، آمار استفاده کمتری از اینترنت دارند. واضح است که وقتی کشوری درگیر مسائلی مانند فقر، درگیری قبیلهای و قحطی است، اینترنت و استفاده از تکنولوژی، دیگر برای اهالی آن کشور اولویت محسوب نمیشود. برای حل مشکل شکاف دیجیتالی میان کشورهای فقیری مثل سودان و کشورهای اروپایی باید مشکل فقر حل شود. در تصویر زیر، میزان اشتراک اینترنت وایرلس (سال ۲۰۱۲) در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ نشان دادهشده است که ثابت میکند میان کشورهای اروپایی، آمریکایی و کشورهای آفریقایی شکاف عمیقی وجود دارد.
شاید سرمایهگذاری برای پر کردن این شکاف به نظر هزینه گزافی در پی داشته باشد ولی اگر بهقدر کافی به این مسئله توجه شود، در آینده ثمرات چشمگیری ازجمله افزایش معلومات تمام قشرها را در پی خواهد داشت.
صابر راستی کردار
